EPR paradoksu

EPR paradoksu (EPR zidiyyəti) — Eynşteyn, Podolski və Rozen, 3 fizikin soyadlarının baş hərflərindən yaranmış və kvant mexanikasının Kopenhagen təfsirinə qarşı ilkin və təsirli bir tənqiddir.

Albert Eynşteyn və həmkarları Boris Podolski və Natan Rozen kvant mexanikasının daha əvvəl diqqət yetirilməmiş, lakin müəyyən nəticələrə sahib olduğu qəbul edilən tənliyini meydana çıxaran bir təcrübə hazırladılar. Ancaq zamanla bu tənliklər məntiqsiz göründü. Açıqlama kvant dolanıqlığı olaraq bilinən bir hadisəni ehtiva edirdi.

Kvant mexanizminə görə, bəzi şərtlər altında, ortaq şəkildə və ya fərdi olan cüt kvant sistemləri, cüt sistemdə reallaşan təcrübələrin nəticələrinin ehtimallarını kodlaşdıran tək bir dalğanın funksiyasıyla təsvir edilə bilər. EPR məqaləsi yazıldığında, edilən təcrübələr nəticəsində, bir təcrübənin nəticəsinin bəzən tək bir təxmini olmadığı bilinirdi. Bu tip bir qeyri-müəyyənlik, bir işıq süzməsi yarım gümüşlənmiş bir aynanın üzərinə düşdüyündə görülə bilər. İşıq süzməsinin yarısı əks olunarkən digər yarısı keçəcək. Əgər işıq süzməsinin şiddəti, tək bir foton keçənə qədər enərsə, kvant mexanizmasında fotonun əks olunması və ya keçidi təxmin edilə bilməz.

Bu təsirin müntəzəm açıqlaması o zamanlar Heyzenberqin naməlumluq qanunuyla təmin edilmişdi. Fiziki miqdarlar kompleks deyilən cütlər halında gəlir. Bu cür kompleks cütlərinin nümunələri arasında mövqeyi və fərqli oxu ətrafında ölçülən bir hissəciyin və komponentlərinin hərəkətliliyi verilə bilər. Bir miqdar ölçüldüyündə və təyin olunduğunda, birləşmiş miqdarlar anlaşılmaz. Heyzenberq bunu ölçümdən qaynaqlanan bir narahatlıq olaraq açıqlamışdır.

1935-ci ildə yazılmış bir EPR kağızı, bu açıqlamanın qeyri-kafi olduğunu göstərməyi məqsəd qoymuşdur. A və B olaraq adlandırılan iki dolaşıq hissəciyi nəzərə alsaq; A hissəciyinin miqdarının ölçülməsi, B hissəciyinin bərabərliyinin miqdarının heç bir əlaqə və qarışıqlıq olmadan qeyrisizləşməsinə səbəb olur. Əsas fikir, bir sistemin içindəki iki hissəciyin kvant vəziyyətləri, hər zaman ikisinin ortaq vəziyyətindən ayrıla bilməz. Bunun bra-ket proqramlaşdırılmasında ki bir nümunəsi belədir;

$|\Phi ^{+}\rangle ={\frac {1}{\sqrt {2}}}\left(|00\rangle +|11\rangle \right)$

Heyzenberqin qanunu bir kvant təsirinin klassik bir açıqlamasının təmin edilməsinə çalışırdı. EPR-ə görə bu vəziyyətin iki ola biləcək açıqlaması var idi. Hissəciklər arasında ayrılıq olsa belə ya aralarında bir qarşılıqlı təsir var idi ya da bütün ola biləcək ölçümlərin nəticələri haqqında məlumatlar hissəciklər mövcud idi.

EPR yazarları ikinci açıqlamanı, bəzi kodlanmış 'gizli dəyişkənlərdən' ötəri seçmişlər. Bir təsir anında bir məsafə boyunca yayılan ilk açıqlama, ümumi nisbilik nəzəriyyəsi ilə ziddiyyət təşkil etməkdə idi. Daha sonra, kvant mexanikasının qanunluğundan dolayı tamamlanmamış olduğu nəticəsinə gəldilər çünki bu tip gizli dəyişənlərə kvant mexanikasında yer yoxdur.

Bellinin nəzəriyyəsinin nəticələrindəki pozuntular ümumiyyətlə Eynşteyn, Poldolsky və Rosen tərəfindən də fərz edilən Bellinin nəzəriyyəsinin fərziyyələrinin bizim dünyamızda etibarlı olmamasından aydın olmaqdadır. Mövzunu və mövzu ilə əlaqədar təcrübələri araşdıran Alain Aspect və qrupu kimi fiziklərin çoxu, EPR ilk diqqət çəkdiyində, kvant nəzəriyyəsinin nəzərdə tutduğu kimi, EPR-in seçim etdiyi "yerli gizli dəyişən" nəzəriyyəsini Bell qeyri-bərabərsizliklərini pozduğundan ötəri etibarsız qəbul etdi.